Deugd-mini: eerlijk

integriteit

Integriteit is één van de vier sterke kanten van de deugd ‘moed’ in het deugdclassificatiesysteem van ‘Values in Action’. Dat schema is gebaseerd op de positieve psychologie, ontwikkeld door Martin Seligman c.s. in het begin van deze eeuw. De andere drie sterke kanten van deze deugd zijn: dapperheid, volharding en vitaliteit.
Integriteit is weer onderverdeeld in authenticiteit en eerlijkheid. Deze drie eigenschappen vangen een karaktertrek waarbij mensen zichzelf zijn en accuraat vertolken, zowel privé als publiek, hun interne toestand, intenties en engagementen.
De volgende definitie in termen van gedragscriteria:

  • Een regelmatig gedragspatroon dat overeenkomt met aangehangen waarden – doen wat men predikt;
  • Publieke rechtvaardiging van morele overtuigingen, zelfs als die meningen niet populair zijn;
  • Omgang met anderen met zorgvuldigheid, zoals blijkt uit het helpen van anderen in nood; gevoeligheid ten aanzien van de behoeften van anderen;
    Alle drie de begrippen hebben een iets andere betekenis. Eerlijkheid verwijst naar feitelijke waarheidsgetrouwheid en interpersoonlijke oprechtheid. Authenticiteit verwijst naar emotionele echtheid en ook psychologische diepte. Integriteit verwijst naar morele eerbaarheid en zelf-eenheid. In termen van moreel karakter schijnt integriteit de meest algemene term.

Authenticiteit
Authentiek leiderschap betekent dat je als leider gericht bent op het bouwen van eerlijke, oprechte relaties met je medewerkers. Dit vanuit de gedachte dat de legitimiteit van een leider het sterkste is wanneer deze is gebouwd op een basis van vertrouwen en eerlijkheid.

Waarom is authenticiteit belangrijk?
Als jij authentiek bent, sta je dicht bij jezelf. Je bent trouw aan je eigen persoonlijkheid. Het geeft een gelukkig en bevrijdend gevoel om volledig jezelf te zijn. Hierdoor presteer je beter op het werk en vergroot je jouw zichtbaarheid.
De valkuil is dat je het contact met de wereld om je heen verliest. Dan word je eigengereid of eigenwijs.

Wat is eerlijkheid?

Eerlijkheid heeft betrekking op gedachten, woorden en daden; zij toont een harmonie tussen iemands diepste overtuigingen en hun uitingen.
Het is alleen moreel deugdzaam wanneer de motivatie ervoor, voortkomt uit een intrinsiek morele houding.
Eerlijkheid komt in gradaties. Een persoon van wie men zegt dat hij/zij zo eerlijk is als goud is iemand die zich consequent niet engageert met welke vorm van oneerlijkheid dan ook.
Er zijn vijf vormen van oneerlijkheid, te weten: liegen, misleiden, stelen, bedriegen en beloftes niet nakomen.

Redenen voor oneerlijkheid
Ons gedrag wordt onder meer beheerst door twee tegengestelde motieven: aan de ene kant een diepgewortelde neiging tot liegen, tegen onszelf en anderen, meestal om er beter van te worden en, aan de andere kant, een positief zelfbeeld handhaven. Vooral de aantrekkingskracht van persoonlijk gewin kan ons oordeel verduisteren en ons verleiden om oneerlijke daden te begaan. We bedriegen tot op het niveau waarop we ons zelfbeeld nog als redelijk eerlijk mens kunnen handhaven. Bedrog is vaak een overlevingsstrategie van de zwakken, die het mogelijk maakt om de overmacht van de machtigen te omzeilen.
Ook het voorbeeld van anderen, vooral van invloedrijke personen, is een belangrijke reden voor het plegen van oneerlijkheid.

Voordelen van eerlijk zijn

‘Als je de waarheid gelooft, hoef je niets te onthouden’,
Mark Twain(1835 – 1910)

• Eerlijkheid stimuleert de ontwikkeling van vertrouwen, betrouwbaarheid en geloofwaardigheid. In persoonlijke relaties cultiveert eerlijkheid diepere relaties, kwetsbaarheden en wederkerig begrip. Bovendien schept eerlijkheid als een ethisch fundament een cultuur van respect en empathie;
• Eerlijkheid kan schuldgevoelens voorkomen, gemoedsrust geven en daardoor heilzaam zijn voor je gezondheid;
• Eerlijkheid is bevorderlijk voor het tonen van respect voor mensen en het waarderen van hun zelfstandigheid;
• Eerlijkheid vermindert de afhankelijkheid van anderen en stimuleert eigen zelfstandigheid;
• Eerlijkheid en oprechtheid bevorderen succes in de loopbaan;
• Als je eerlijk bent fungeer je als voorbeeld voor anderen en kunnen die door inspiratie, eerlijkheid en waarheidsgetrouwheid ontwikkelen;
• Eerlijkheid stimuleert het maken van verstandige beslissingen en het stellen van rationele daden. Het bevordert handhaving van discipline; maakt het makkelijker de geldende regels te volgen en bevordert rechtvaardigheid;
• Eerlijkheid versterkt persoonlijke en professionele relaties;
• Als je eerlijk en waarheidsgetrouw bent, heb je de neiging onbevreesd en moedig te zijn;
• Eerlijkheid en waarheidsgetrouwheid geven je een fijne reputatie;
• Eerlijkheid is dikwijls het beginpunt om een gemeenschappelijk probleem op te lossen;
• Eerlijkheid kan onvoorziene problemen voorkomen. Je weet nooit wanneer iemand je op de proef stelt of wanneer je handelingen onbedoelde gevolgen hebben.

Huidige situatie

De situatie wat betreft de praktijk van eerlijkheid is dubbelzinnig. Aan de ene kant is de term eerlijkheid uit de mode geraakt. Aan de andere kant willen de meeste mensen graag oprecht zijn en beperkt de grote meerderheid van ‘boosdoeners’ zich tot relatief lichte oneerlijkheid. Er zijn enkele sectoren in het hedendaagse leven – onder meer rechten, zakenleven en politiek, waar er een perceptie is dat het verwachten van eerlijkheid op een regelmatige basis, een naïeve houding is, de handelwijze van een ‘loser’ (verliezer).
In het maatschappelijke leven is er een grote flexibiliteit ontstaan in respect voor waarheid en eerlijkheid. Als je de media volgt, blijken er regelmatig politieke en zakelijke leugens gepleegd te worden.

Hoe verhevener de moraliteit van iemand, hoe kleiner de kans op leugens. Eerlijkheid en betrouwbaarheid gelden in onze maatschappij als belangrijke persoonskenmerken. Mensen vinden het doorgaans onacceptabel als er tegen hen gelogen wordt. Aan de andere kant zijn geleerden het erover eens dat iedereen liegt. Alleen de mate waarin en de onderwerpen waarover verschillen van mens tot mens. In ons dagelijks leven zijn er leugens die geaccepteerd worden, de zogenaamde ‘witte leugens’. Honderd procent eerlijkheid blijkt tot problemen te leiden. Niemand liegt altijd en niemand spreekt altijd de waarheid.


Naar meer eerlijkheid

Maatschappelijk

Naast de introductie van burgerschapsonderwijs in het lesprogramma op scholen, is het maatschappelijk middenveld een goede plaats om de burgerdeugden, waaronder eerlijkheid, nieuw leven in te blazen. Instellingen gewijd aan kennis en ideeën hebben een speciale rol in de ontwikkeling van een gezonde burgersamenleving, vooral instellingen van hoger onderwijs waar er een diversiteit van inzichten bestaat.
In de poging tot herleving van burgerdeugden dient de privé sector van de economie ook een rol te spelen. Lobbying, desinformatie en anti-concurrentie monopolies doen geweld aan een rechtvaardige vrije markt economie.
De media kunnen hier ook een belangrijke rol spelen, onder meer door eerlijke onderzoeksjournalistiek en uitgebreide rapportage over constructieve instellingen en projecten.
Een grotere mate van toezicht en strengere straffen zijn op zich niet genoeg om de deugd eerlijkheid te versterken: intrinsieke motivatie is uitermate belangrijk.

Onderwijs en bewustwording spelen een cruciale rol in het bevorderen van een cultuur van eerlijkheid. Scholen, organisaties en gemeenschappen kunnen voorrang geven aan het bijbrengen van het belang van eerlijkheid. Het benadrukken van de waarden van waarheidstrouw, integriteit en ethische beslissingen rust individuen uit met de kennis en de gereedschappen om met complexe morele dilemma’s om te gaan. Door deze waarden op jonge leeftijd bij te brengen, worden de fundamenten gelegd voor een toekomstige generatie die eerlijkheid hoog in het vaandel heeft staan.

Persoonlijk

Het is uiterst moeilijk ons gedrag te veranderen en om ethischer worden. Veel van onze oneerlijkheid is te wijten aan een scala van omstandigheden. Omdat eerlijkheid een belangrijke deugd is die we in onszelf en anderen moeten cultiveren, is het belangrijk daarvoor praktische, proactieve stappen te ondernemen.
Filosofen claimen dat een deugd gebaseerd moet zijn op zowel de juiste motivatie als op toepasselijke actie. De karaktertrek van eerlijkheid is in de kern een diepe motivatie om leugens en bedrog te vermijden, waarbij een motivatie als diep wordt aangemerkt als die duurzaam, sterk en robuust is.
Zelfbewustzijn en integriteit spelen een vitale rol in de handhaving van eerlijkheid. Door zelfbewustzijn te cultiveren, raken we gewend aan onze gedachten, emoties en onderliggende motivaties. Dat stelt ons in staat neigingen tot oneerlijkheid op te sporen en aan te spreken.

De eerste suggestie om eerlijker te worden is om goede voorbeelden, rolmodellen, van eerlijkheid te identificeren. Dit kunnen historische voorbeelden zijn, zoals Abraham Lincoln of Mandela, maar het kunnen ook tijdgenoten zoals een familielid, vriend, collega of sportleider zijn. Bewondering alleen is evenwel niet voldoende voor een verandering van karakter. Het is veeleer inspiratie en motivatie gecombineerd met acties die transformatie tot een hoger niveau van eerlijkheid leiden.
Duurzaam engagement met voorbeeldpersonen zal waarschijnlijk effectiever zijn dan kortstondige, eenmalige interacties met hen.

Idealiter fungeer je ook zelf als rolmodel. Mensen kijken meer naar wat anderen doen dan dat ze naar ze luisteren. De manier om zelf te modelleren berust op de volgende gedragingen:
• Attent zijn voor anderen, respectvol en mededogend;
• Waarheidsgetrouw en betrouwbaar zijn;
• Verantwoordelijk zijn voor je daden;
• Oprechte morele principes hebben en ernaar leven;
• Geen valse beloftes maken.

Als je wilt dat je kinderen eerlijk worden, dienen ze het goede voorbeeld te krijgen. Het is raadzaam met ze te praten over eerlijkheid. De meest geschikte tijd daarvoor is wanneer ouders en kind ontspannen zijn en niet wanneer het kind op een leugen betrapt is. Verhalen zijn een goed hulpmiddel voor zulke gesprekken. Gedemonstreerde eerlijkheid oprecht maar niet overdreven prijzen is een krachtige manier om de deugd te promoten. Meestal wordt de nadruk helaas op het negatieve (liegen) gelegd.

Na modellering is een tweede suggestie om oneerlijkheid in te tomen om regelmatig morele waarschuwingen of aanmaningen te ontvangen of te geven. De meesten van ons hebben maar weinig waarschuwing nodig om op het rechte pad te blijven. Waarschuwingen voor eerlijkheid kunnen van diverse aard zijn, zoals via dagboeken, lezingen, tekens en e-mails.

Er bestaan ook institutionele waarschuwingen die we tegenkomen op het werk of op school. Een van zo’n morele boodschappen in veel scholen is een erecode, die studenten moeten ondertekenen voor ze een test doen. Er is bewijs dat dergelijke codes op korte termijn succesvol zijn in het voorkomen van bedrog. Op de langere duur zijn eerlijkheidscodes waarschijnlijk slecht opgewassen tegen de aantrekkingskracht van het slechte voorbeeld van anderen.
Om de aantrekkingskracht van oneerlijkheid op korte termijn tegen te gaan is het essentieel om een lange termijn perspectief te ontwikkelen en prioriteit te geven aan eerlijkheid en integriteit boven korte termijn voordelen. Een eenmalige morele hint is niet gewoonte- of karaktervormend. Effectiever daarvoor zijn gestage morele waarschuwingen die ingebed zijn in dagelijkse rituelen en gewoontes, waar we vrijwillig aan deelnemen.

Naast rolmodellering en reminders is er nog een andere structurele mogelijkheid. Dat is om de vorming van gerelateerde deugden te promoten, zoals vriendschap en liefde. Hoe dieper de vriendschap en hoe groter de liefde, des te minder waarschijnlijk is het dat we oneerlijk tegen anderen willen zijn. Andere deugden die hier ook een rol kunnen spelen, zijn matiging en volharding. Bewustzijn is evenwel niet voldoende. Om karakterverbetering tot stand te brengen zijn er naast dit bewustzijn praktische stappen nodig: deugdvorming is een kwestie van aanpakken en doen.

Andere specifieke gedragingen kunnen als volgt bijdragen om eerlijk en waarheidsgetrouw te worden:
• Niet overdrijven want dat geeft de indruk wanhopig te zijn om instemming te krijgen;
• Openheid: bij informatieoverdracht, alle essentiële details geven om misleiding te voorkomen;
• Analyseren waarom je liegt en onjuiste informatie geeft;
• Van respect getuigen: met respectloosheid beledig je mensen;
• Leugenaars vermijden;
• Vol vertrouwen zijn: overtuigd zijn dat je de moed hebt eerlijk te zijn.

Pinnochio, symbool voor gestrafte leugen

Een laatste suggestie is om onze wens tot liegen en bedriegen tegen te gaan. Zulk een verlangen kan speciaal sterk zijn als we denken dat we met bedrog weg kunnen komen en er beter van worden. De taak om een eerlijk persoon te worden zou een stuk makkelijker zijn als we niet zo graag bedrog pleegden. Opvoeding en motivatie dienen hier een sleutelrol spelen.
Het is moeilijk voor gewone burgers om te vechten tegen de afzwakking van de burgerdeugd, maar zij kunnen deelnemen in hervormingen door hun persoonlijke keuzes: weigeren om politici te steunen die medeburgers zwart maken, betrokken raken in lokale projecten die het gemeenschappelijke goed dienen en om vriendschappen te vormen over politieke en ideologische scheidslijnen heen.
Het is vanzelfsprekend belangrijk om aandacht te schenken aan ernstige misdragingen, maar men moet ook niet vergeten kleine en talrijkere vormen van oneerlijkheid tegen te gaan. Een simpele daad van oneerlijkheid is geen verwaarloosbaar gebeuren. De eerste daad kan belangrijk zijn in de ontwikkeling van hoe iemand vanaf dat moment zichzelf en zijn daden ziet en daardoor de basis van toekomstig gedrag legt.
Immorele handelingen op één terrein kunnen onze moraliteit op andere terreinen beïnvloeden. We moeten daarom alert zijn op vroege signalen van oneerlijk gedrag en ons best doen ze te elimineren in hun aanvangsfase.

Conclusie: een cultuur van eerlijkheid

Eerlijkheid is niet alleen een morele deugd maar een transformatieve kracht die de energie heeft onze persoonlijke levens, relaties en de wereld in het groot te scheppen. Door de hele geschiedenis heen en al vanaf de Romeinen (godin Veritas) is eerlijkheid erkend als een fundamenteel principe dat vertrouwen, authenticiteit en ethisch gedrag voedt.
Ieder van ons heeft de macht om verschil te maken door voorrang te verlenen aan waarheidsgetrouwheid, transparantie en integriteit. Wij kunnen leiden door goed voorbeeld, daarbij een rimpeleffect creërend dat anderen inspireert ons na te volgen. Door zelfbewustzijn te ontwikkelen, open communicatie te bevorderen en eerlijkheid te waarderen als een leidend principe, dragen we bij aan de schepping van een betere wereld – een wereld die gegrondvest is op vertrouwen, compassie, en wijsheid.
Eerlijkheid is niet alleen het beste beleid; het is een pad naar een betere wereld. Samen kunnen we ons begeven op een reis die onze levens en die van om ons heen transformeert. Door eerlijkheid te omarmen als het beste beleid, ontketenen we potentieel voor persoonlijke groei, betekenisvolle relaties en een meer medelevende en harmonieuze samenleving. Laat eerlijkheid het leidende licht zijn dat onze weg verlicht naar een heldere toekomst voor ons allen.

deugden en ondeugden

P.S. Onder window ‘essays’ van deze website staat een uitgebreid artikel over eerlijkheid: ‘Eerlijk is Heerlijk’